martes, 23 de xuño de 2015

Historia de la navegación astronómica: Antes de la brújula

Durante siglos los europeos y los árabes habían navegado alrededor de sus costas utilizando como referencia los puntos visibles de las costas y su conocimiento de las profundidades en distintos lugares. Cuando a finales del siglo XV los portugueses y castellanos comienzan sus viajes más lejanos de exploración y descubrimiento sus instrumentos de navegación eran:  
  • La corredera y la ampolleta que servían para determinar la velocidad del buque (para navegación de estima).  
  • La sonda, para determinar la profundidad y naturaleza del fondo.  
  • Brújulas muy rústicas para determinar el Norte (magnético).  
  • La ballestilla o astrolabio, para medir la altura de un astro sobre el horizonte. 
Los navegantes ya tenían muchos conocimientos astronómicos que aplicaban a la navegación, por ejemplo:
  • Conocían las limitaciones y errores de la navegación por estima. 
  • Sabían que la declinación magnética no era constante sino que variaba con el lugar y con el tiempo. 
  • Sabían que la estrella polar no estaba situada justamente sobre el polo celeste y sabían cómo corregir el error que introducía en la medición de la latitud mediante la observación de las estrella cercanas (las "guardas"). 

María Brocos Juncal (1º ESO)
Fuentes: http://www.islantilla.com.es/Nautica/CY_Teoria_Astronomia_navegaci%C3%B3n.pdf

Algunos instrumentos de medición antes de la brújula



El astrolabio es invención de los antiguos griegos pero se olvidó en Europa y fueron los árabes quienes lo reintrodujeron en la península Ibérica hacia el siglo XI. Desde ahí se extendió al resto de Europa y a finales de la edad media y durante el renacimiento estaba muy extendido. Para tomar una observación requería de tres hombres y daba una precisión bastante baja, del orden de dos a cuatro grados de arco. Se utilizaba para determinar la latitud mediante la observación de la estrella polar o la observación del paso meridiano del sol.


Astrolabio (inciclopedia.wikia.com/wiki/Archivo:Astrolabio.jpg)


La ballestilla de cruceta es de invención medieval y tenía la ventaja de que podía ser usado por un solo hombre pero era muy poco práctico porque necesitaba visualizar y alinear simultáneamente un extremo de la cruceta con el horizonte y el otro extremo con el astro. Esto es muy difícil de hacer. 

El kamal es un instrumento árabe medieval que está basado en el mismo principio que la ballestilla de cruceta. En el kamal la cruceta se ve reducida a una tablilla con un cordel con nudos. El observador sujetaba un nudo determinado entre los dientes, lo cual fijaba la distancia de la tablilla a sus ojos y, por lo tanto, el ángulo formado por el ojo y los bordes de la tablilla. Los nudos se hacían de forma que correspondiesen con la latitud de diversos puertos o lugares y la observación permitía saber si la latitud del observador era mayor o menor.

El cuadrante fue inventado por Davis en 1590. Es un instrumento de medición que vino a mejorar el antiguo cuadrante. Este permitía a una sola persona tomar la altura del sol con algo más de precisión que un astrolabio. El observador, con su espalda al sol, alinea la sombra del sol sobre el visor con el horizonte lo que se hace con una sola línea recta de visión y evita el problema principal de la ballestilla de cruceta donde el observador necesita visualizar dos líneas simultáneamente. El cuadrante de Davis sufrió varios cambios y mejoras a lo largo de su existencia por lo que los últimos modelos eran bastante diferentes del original.

Cuadrante de Davis (https://es.wikipedia.org/wiki/Cuadrante_de_Davis)

María Brocos (1º ESO)
Fuentes: http://www.islantilla.com.es/Nautica/CY_Teoria_Astronomia_navegaci%C3%B3n.pdf

    La constelación de Orión

    Orión es una constelación prominente, quizás la más conocida del cielo. Sus estrellas brillantes y visibles desde ambos hemisferios hacen que esta constelación sea reconocida mundialmente. La constelación es visible a lo largo de toda la noche durante el invierno en el hemisferio norte, verano en hemisferio sur; es asimismo visible pocas horas antes del amanecer desde finales del mes de agosto hasta mediados de noviembre y puede verse en el cielo nocturno hasta mediados de abril.




    La nebulosa de Orión es uno de los objetos astronómicos más fotografiados, examinados, e investigados. De ella se ha obtenido información determinante acerca de la formación de estrellas y planetas a partir de nubes de polvo y gas en colisión.


    El Complejo de Nubes Moleculares de Orión.

    Es una gigantesca estructura de hidrógeno, polvo, plasma y estrellas nacientes que abarca la mayor parte de la constelación. El complejo ubicado a una distancia de 1.500 años luz de la Tierra está formado por nebulosas de emisión, nebulosas de reflexión, nebulosas oscuras y regiones HII. Destaca especialmente por ser una región de intensa formación estelar .


    La nebulosa forma una nube casi esférica, donde la densidad máxima se alcanza cerca del punto central. La temperatura máxima es de 10.000 Kelvin, pero cerca del borde exterior la temperatura decae drásticamente.
    Los observadores han puesto nombre a varias facciones significativas de la nebulosa de Orión. A la senda oscura que se extiende desde el norte hacia la región brillante se le ha denominado la "Boca del Pez". Las regiones iluminadas de ambos lados reciben el nombre de "Alas". Existen también otras zonas, tales como "La Espada", "La Estocada" o "La Vela".

    Mitología

    En la mitología griega, Orión fue un gigante. Existen diversas versiones del mito de Orión. Una de ellas cuenta que Orión había violado a Mérope, hija de Enopión, quien por ello, lo dejó ciego. Helios le devolvió la vista y a continuación Orión se convirtió en compañero de caza de Artemisa y Leto. Prometió aniquilar todo animal que hubiera sobre la tierra, por lo que Gea se enfadó e hizo nacer un escorpión enorme que picó a Orión y lo mató.

    Existe otra tradición que sostenía que Artemisa se había enamorado de Orión, lo cual despertó celos en Apolo, hermano gemelo de Artemisa. Un día Apolo, viendo a Orión a lo lejos, hizo una apuesta a su hermana desafiándola a que no podía asestarle una flecha a un animal que se movía a lo lejos dentro de un bosque. Artemisa lanzó su flecha y dio, como siempre, en el blanco. Cuando fue a ver su presa, se dio cuenta de que había aniquilado a su amado Orión. Fue tan grande su tristeza, sus quejas y sus lamentos que decidió colocar a Orión en el cielo para su consuelo.

    Orión está representado por un guerrero alzando su arco, su espada o garrote y cubriéndose del enemigo con un vellocino o un escudo. A su lado se encuentran sus perros de caza: Canis Maior y Canis Minor.

    En la Mitología egipcia la estrella de Orión, Betelgeuse estaba asociada al dios Osiris.



    En la mitología selknam, la constelación de Orión se asocia al dios que imparte la muerte Kwányip, siendo él la estrella Betelgeuse.

    En algunas versiones de la biblia la constelación de Orión es llamada "Kesil" y la relacionan con Nemrod, antiguo rey de Mesopotamia.

    FUENTES:

    Cristian Reiriz (1º Bacharelato)

    xoves, 11 de xuño de 2015

    MISIÓNS DA SONDA DAWN: EXPLORAR VESTA E CERES

    No mes de marzo de 2015 Ceres recibiu, por primeira vez na súa historia, a chegada da sonda Dawn da axencia espacial estadounidense (NASA) para ver se hai auga xeada debaixo da súa superficie. Esta sonda foi botada ao espazo no 2007 e ao longo de dezaseis meses mandou imaxes á NASA, que axudarán ao estudo da súa orixe e evolución.
    A sonda Dawn levou a tarefa de explorar o asteroide Vesta e o planeta anano Ceres, localizados no cinto de asteroides que hai entre Marte e Xúpiter. A Vesta estudouno entre o 2011 e o 2012.
    Recreación  artística de Dawn con Vesta e Ceres
    Vesta é o segundo astro con máis masa do cinto de asteroides e o terceiro en tamaño, cun diámetro principal duns 530 quilómetros. Vesta perdeu preto de 1 % da súa masa por un impacto de hai case mil millóns de anos. Moitos anacos deste impacto tamén chocaron coa Terra.
    Imaxe completa do asteroide Vesta
    Ceres, o máis pequeno dos planetas ananos do Sistema Solar, foi descuberto no 1801 por Giuseppe Piazzi e considerouse primeiro un cometa, despois un planeta e un asteroide, ata que se rematou por catalogalo como planeta anano no 2006.   
     
    A sonda principiou o achegamento a Ceres en decembro do 2014 e estivo enviando á NASA imaxes nas que se ve un brillo dentro dun dos cráteres da superficie escura do planeta anano (estas imaxes son de febreiro e dunha distacia de 46.000 quilómetros. Ademais a Axencia Espacial Europea (ESA) atopou dentro deste cráter vapor de auga. Segundo a directora do Programa de Pequenos Corpos Espaciais, Carol Raymond, estes brillos son aínda un «misterio», e «non sabemos se poderían estar relacionados co vapor».
    Segundo o investigador principal da misión de Dawn, Chris Russell, os brillos de Ceres poderían ter unha orixe volcánica.
    Ceres, cun diámetro medio de 950 kilómetros, puido formarse máis tarde que Vesta e podería ser más frío no seu interior, asegún explica a NASA na súa web.
    Outras probas científicas informan de que Vesta só conserva unha pequena cantidade de auga, pois formouse antes que Ceres, cando o material radiactivo era máis abundante e ía máis calor.
    A NASA explica que Ceres podería acoller un manto groso de xeo e agachar un océano debaixo dese manto. Ademais quizais o 25% da súa masa planetaria podería ser auga. 
    Todos os datos enviados pola sonda van axudar á clase científica a compreder mellor como se formou o Sistema Solar.
    Brillos misteriosos de Ceres a unha distancia de case 46000 km. 
    MITOLOXÍA:
    VESTA é a deusa romana que personifica o lume sagrado, o lar e a cidade. Correspóndese coa Hestia grega, mais o seu culto semella ser anterior á chegada das vagas grega á península itálica. A súa imaxe nas vivendas dos mozos que ían aprender lonxe da súa cidade.
    Foi unha deusa que rexeitou os achegamentos amorosos de Apolo ou Neptuno, e conseguiu que Xúpiter protexese a súa virxindade. As súas sacerdotisas que vixíaban o  lume sagrado nos templos eran chamadas virxes vestais.
    Vesta era a filla primoxénita de Cibeles e Saturno, por quen foi engulida e despois rescatada por Xúpiter. Era a irmá máis vella da primeira xeración das divindades olímpicas, e a solteira da segunda. Polo dereito de primoxenitura, era unha das doce deusas olímpicas principais
    Nunca abandonou o lar, o Olimpo, e tampouco se enlea nas rifas e guerras de deuses ou mortais.
    Represéntase cun longo vestido, moitas veces coa cabeza cuberta por un veo.
    Vesta cunha patera e un cetro no reverso dun antoniniano (c.253 ) 
    Era adorada antes das outras divindades en todas as festas, pois era a máis antiga e preciosa das deusas do Olimpo. Un xuramento feito no seu nome era o máis sagrado dos xuramentos. O seu animal sagrado era o asno.

    CERES (da raíz protoindoeuropea *ker «medrar, crear»)é a deusa romana da agricultura, das colleitas e da fecundidade. Por iso, dela procede o nome dos “cereais”. Ceres era retratada na arte cun cetro, un cesto de flores e froitos e tinha unha coroa feita de espigas de trigo.O seu equivalente grega era Deméter. 
    No seu mito Ceres era filla de Saturno e Ops, nai de Proserpina (asimilada á Perséfone grega) despois de se unir con Xúpiter. Cando a súa filla foi raptada por Plutón (Hades) e levada aos Infernos. 
    Estatua romana da deusa Ceres atopada en Mérida
    Deméter, chea de anguria, púxose á buscala sen parar por todo o mundo ata que o Sol, lle di a verdade. Chea de dor, decide non volver ao ceo nin desenvolver as súas funcións divinas ata que non lle devolvan a filla. Trocouse nunha muller vella e marchou a Eleusis (a dezasete quilómetros de Atenas). Alí, encargouse de coidar ao segundo fillo do rei Céleo, chamado Demofonte ou Triptólemo, a quen lle encargou percorrer o mundo aprendéndolles ás persoas o cultivo do trigo. Como o desterro voluntario de Deméter volvía a terra erma e confundía a orde do mundo, Zeus decidiu que Hades devolvera a Perséfone. Pero a moza xa estaba xunguida a Hades. Zeus acordou que Deméter volvería ao Olimpo e Perséfone repartiría o seu tempo entre a súa nai e os Infernos, marcardo así o ciclo das estacións cando o comezo da primavera vén co intre no que Perséfone abandona o mundo subterráneo e ascende cara á luz cos primeiros anovos das leiras.
    Deméter na busca de Perséfone de Evelyn de Morgan, 1906
    Tamén Neptuno se namorou dela, e para fuxir del ela trocouse en egua. Entón o deus transformouse en cabalo, e desa unión naceu o cabalo Arión.
    Como Ceres era tamén a patroa de Henna (Sicilia), pediulle a Xúpiter que Sicilia fose posta nos ceos. Así, pola súa forma triangular, pasou a ser a constelación Triangulum, («Sicilia» foi outro dos seus nomes antigos) 
    Dise que foi adoptada en Roma no 496 a.C. por causa dunha fame devastadora, cando os libros Sibilinos avisaran que había de ser aceptada a deusa grega Deméter, Proserpina (Perséfone) e Dionisio.
    O planeta Ceres leva o nome desta deusa, e tamén o elemento químico Cerio.

    luns, 8 de xuño de 2015

    Obradoiro de Electromagnetismo no CEIP A Pedra

    E por fin o xoves 28 de maio fomos a o CEIP A Pedra para mostrarlles aos alumnos e alumnas de 6º de Primaria todo o que levamos aprendido sobre a magnetosfera, as propiedades electromagnéticas, as auroras boreais...

    Ademáis de explicar as propiedades magnéticas da Terra e facer os experimentos que aprendimos o 21 de maio. Levantamos o noso laboratorio itinerante e achegámonos ás aulas de A Pedra. Os nosos alumnos e alumnas dirixiron as actividades e ensináronlles aos compañeiros de Primaria os diferentes experimentos e a construción dunha brúxula.